Bouwhistorie in de binnenstad

De cultuurhistorische waardenkaart

Over grote delen van de binnenstad weten we op (bouw)historisch gebied eigenlijk nog heel weinig. We weten niet hoe deze gebieden zich in de loop van de geschiedenis hebben ontwikkeld en de datering van gebouwde structuren is daardoor onbekend. Deze onwetendheid kan, met name bij panden zonder monumentenstatus leiden tot verlies aan (onbekende) historische waarden. De gemeente Doesburg wil door inzet van bouwhistorisch onderzoek de kennis over de geschiedenis vergroten en voorkomen dat er onbedoeld belangrijke zaken in de container verdwijnen. Om gericht en efficiënt bouwhistorisch onderzoek in te zetten is het belangrijk om een beeld te hebben van waar in de stad de belangrijkste (bouw)historische waarden zijn of verwacht kunnen worden. Om deze reden zijn, in opdracht van de Monumentenvereniging 15 april 1945, door middel van een inventarisatie de aanwezige cultuurhistorische waardevolle bebouwing en structuren in kaart gebracht. De grens van het onderzoeksgebied valt gelijk met die van het gebied van het beschermd stadsgezicht. Deze werkzaamheden zijn in het voorjaar van 2011 uitgevoerd door arcx, buro voor monumentenzorg en cultuurhistorie uit Doesburg in co-productie met SB4 Bureau voor Historische Tuinen, Parken en Landschappen uit Wageningen. De kaart is door de Monumentenvereniging aangeboden aan de gemeente Doesburg. De gemeente heeft bijgedragen in de kosten. De Cultuurhistorische Waardenkaart is als volgt tot stand gekomen. Allereerst heeft een bestudering van historische kaarten plaatsgevonden. Met name het Kadastrale Minuutplan uit 1832 is uitgebreid bekeken. De situatie zoals deze is opgetekend in de oude kaarten is vergeleken met kaartmateriaal van de huidige situatie. Vervolgens zijn de verzamelde gegevens gecombineerd met een inventarisatie ter plaatse. Deze inventarisatie is uitgevoerd vanaf de openbare weg. Er is echter niet alleen naar de voorgevels van de panden gekeken. Een voorgevel wordt, zeker in een winkelgebied, regelmatig aangepast aan de mode en de eisen van de huidige tijd en zegt daardoor vaak heel weinig over de werkelijke geschiedenis van een pand. Bij het veldwerk is daarom vooral gelet op de zijgevels, de kapvorm en bijvoorbeeld gevelankers die iets verraden over de constructie van het pand. Ook bood het opstellen van de Cultuurhistorische Waardenkaart de mogelijkheid om de voorlopige resultaten van het door de Monumentenvereniging uitgevoerde kelderproject weer te geven. Dit is gedaan door de aangetroffen keldervormen naar type te coderen en deze met iconen of kleurvlakken op een aparte kaart te zetten. Daarnaast is bij de opstelling van de cultuurhistorische waardekaart verder gekeken dan de gebouwen. Ook de onderlinge samenhang daartussen en de stedenbouwkundige structuur zijn gewaardeerd. Het aanzien van de stad wordt immers in niet onbelangrijke mate bepaald door de inrichting en vormgeving van de openbare ruimte. Nadat alle gegevens bij elkaar waren gebracht kon per perceel worden ingeschat hoe groot de kans is dat er in, achter of onder het huidige bouwwerk resten aanwezig zijn van oudere bebouwing.

Al deze werkzaamheden hebben geleid tot een aantal kaarten, die de basis en verantwoording vormen voor de uiteindelijke Cultuurhistorische Waardenkaart. De waardenkaart moet niet worden gezien als een statische vaststelling van waarden. De kaart geeft een stand van zaken weer en zal na de verwerving van nieuwe (onderzoeks)gegevens geactualiseerd moeten worden. Daarom heeft de kaart een dynamisch karakter en kan de indicatieve waardering worden aangepast.

De Cultuurhistorische Waardenkaart kent voor wat betreft de bebouwing vijf gradaties:

Beschermde objecten (rood) Objecten, ensembles of structuren met een status als rijksmonument of gemeentelijk monument. De waarden hiervan zijn erkend en door de overheid beschermd.
Hoge cultuurhistorische waarde (donkerblauw) Objecten, ensembles of structuren bouwhistorisch, architectuurhistorisch en /of historisch geografisch of landschappelijk van groot belang voor de structuur en/of de betekenis van het gebied.Behoud en bescherming is wenselijk dan wel noodzakelijk.
Hoge cultuurhistorische verwachtingswaarde (midden blauw) Objecten, ensembles of structuren met een onbekende bouwhistorische, architectuurhistorische en/of historisch geografische en/of landschappelijke waarde. Naar verwachting op grond van hun verschijningsvorm, locatie en/of historische gegevens bouwhistorisch, architectuurhistorisch en/of historisch geografisch of landschappelijk van groot belang voor de structuur en/of de betekenis van het gebied. Voor het vaststellen van deze waarden is aanvullend onderzoek noodzakelijk.
Positieve cultuurhistorische waarde (lichtblauw) Objecten, ensembles of structuren bouwhistorisch, architectuurhistorisch en/of historisch geografisch of landschappelijk van belang voor de structuur en/of de betekenis van het gebied.Behoud (en bescherming) is te overwegen.
Indifferente waarde (geel) Objecten, ensembles of structuren bouwhistorisch, architectuurhistorisch en/of historisch geografisch of landschappelijk van weinig belang voor de structuur en/of de betekenis van het gebied. Bebouwing die in zijn geheel na 1965 gerealiseerd is heeft vanwege een beperkte ouderdom in beginsel een indifferente waarde gekregen.Behoud is mogelijk, maar niet noodzakelijk.

Ambities en uitgangspunten

Uit de cultuurhistorische waardenkaart blijkt heel duidelijk hoe veel historische waarden de binnenstad van Doesburg in zich draagt. De gemeente wil deze historische waarden zo veel mogelijk behouden - en waar kan versterken! - en de kennis over de geschiedenis van de stad vergroten. Op de kaart is te zien welke panden een beschermde status hebben als rijksmonument of gemeentelijk monument. Dit betekent dat de eigenaren en gebruikers van deze panden bepaalde rechten en plichten hebben die ervoor moeten zorgen dat de panden op een goede manier worden behouden. Bij wijzigingen is een omgevingsvergunning voor het aspect ‘wijzigen monument’ nodig. Bij de beoordeling van een dergelijke aanvraag wordt door de Commissie Ruimtelijke Kwaliteit beoordeeld of de monumentale waarden, waaronder dus ook de waardevolle bouwhistorische elementen, voldoende worden gerespecteerd. Er wordt getoetst aan de hand van de ‘Spelregels monumenten en cultuurhistorie’ . Wanneer een omgevingsvergunning wordt aangevraagd kan de gemeente vragen om een bouwhistorisch onderzoek. De mate waarin bouwhistorisch onderzoek vereist is, hangt af van de grootte en complexiteit van de voorgestelde wijziging. Naast de beschermde monumenten is er een groot aantal panden zonder formele beschermde status waarvan bekend is dat zij een hoge waarde hebben (donkerblauw) of waarvan verwacht wordt dat zij een hoge waarde hebben (midden blauw). Het is van groot belang dat we ook met deze panden zorgvuldig omgaan. Zij vormen namelijk een substantieel deel van het totale stadsbeeld en vormen een schat aan informatie over de geschiedenis van de stad. Daarom kan de gemeente, wanneer een omgevingsvergunning wordt aangevraagd, ook bij deze panden vragen om een bouwhistorisch onderzoek. Bovendien zal bij de beoordeling van omgevingsvergunningaanvragen voor deze panden een monumentendeskundige meekijken. De gemeente zal bovendien gaan onderzoeken of de panden met een hoge waarde (donkerblauw) of hoge verwachtingswaarde (midden blauw) een beschermde status als gemeentelijk monument nodig hebben. Dit zal per pand worden bekeken. Wellicht worden ook de panden met een positieve waarde (lichtblauw) in de toekomst aan een dergelijk onderzoek onderworpen.

Concrete maatregelen

Rood - beschermde monumenten

Bij wijzigingen is een omgevingsvergunning voor de activiteit ‘wijzigen monument’ nodig. Aanvragen voor een dergelijke vergunning worden voorgelegd aan de Commissie Ruimtelijke Kwaliteit. Deze commissie beoordeelt of de voorgestelde wijziging voldoende rekening houdt met de monumentale waarden, waaronder de bouwhistorische waarden.
Wanneer een omgevingsvergunning wordt aangevraagd zal de gemeente vragen om een bouwhistorisch onderzoek (aangepast aan de grootte en complexiteit van de ingreep). Dit bouwhistorisch onderzoek is een toetsingskader, onderlegger en inspiratiebron voor de planvorming.
Bij wijzigingen zijn de ‘Spelregels monumenten en cultuurhistorie’ van toepassing.

Donkerblauw - panden met een hoge waarde

Omgevingsvergunningaanvragen worden voorgelegd aan de Commmissie Ruimtelijke Kwaliteit.
Wanneer een omgevingsvergunning wordt aangevraagd zal de gemeente vragen om een bouwhistorisch onderzoek (aangepast op de grootte en complexiteit van de ingreep). Dit bouwhistorisch onderzoek is een toetsingskader, onderlegger en inspiratiebron voor de planvorming.
De gemeente Doesburg zal deze panden nader onderzoeken en waarschijnlijk een procedure opstarten voor plaatsing van deze objecten op de gemeentelijke monumenten, ofwel bescherming ervan binnen het bestemmingsplan.

Midden blauw - panden met een hoge verwachtingswaarde

Omgevingsvergunningaanvragen worden voorgelegd aan Commissie Ruimtelijke Kwaliteit.
Wanneer een omgevingsvergunning wordt aangevraagd zal de gemeente vragen om een bouwhistorisch onderzoek (aangepast aan de grootte en complexiteit van de ingreep). Dit bouwhistorisch onderzoek is een toetsingskader, onderlegger en inspiratiebron voor de planvorming.
De gemeente Doesburg zal deze panden nader onderzoeken en en eventueel een procedure opstarten voor plaatsen van deze objecten op de gemeentelijke monumentenlijst of het beschermen ervan binnen het bestemmingsplan.

Lichtblauw - panden met een positieve waarde

Bij beoordeling van omgevings–vergunningaanvragen is er vanuit welstand extra aandacht.
De gemeente Doesburg zal deze panden in de toekomst mogelijk nader onderzoeken en eventueel een procedure opstarten voor plaatsen van deze objecten op de gemeentelijke monumentenlijst of het beschermen ervan binnen het bestemmingsplan.

afdrukken

Meer informatie