Thema 2 Historische bebouwingslinten
Bestaande situatie
Algemeen
Historische bebouwingslinten in Zutphen bestaan uit een reeks van losstaande en aaneengesloten gebouwen en onbebouwde terreinen. Deze zijn in de loop der tijd ontstaan langs de oudere hoofd- en uitvalswegen naar de omliggende gemeenten, zoals Warnsveld en Deventer. Deze wegen sluiten aan op de oude kern.
Rond de bebouwing in de linten, ver van het centrum gelegen, vloeit de openbare ruimte op vanzelfsprekende wijze over in de privé-ruimte. Het landschap en de erfbeplanting maakt wezenlijk onderdeel uit van de belevingswaarde van deze linten, via doorzichten tussen de bebouwing.
Aan het beeld van de bebouwingslinten is de ontstaansgeschiedenis van de gemeente Zutphen binnen de oorspronkelijke landschappelijke omgeving af te lezen.
Een aantal bebouwingslinten zijn opgenomen in nieuwe wijken, zoals de Emmerikseweg en de Warnsveldseweg. De oorspronkelijke samenhang in het wegennet is nog herkenbaar, maar de bebouwing heeft het karakter van de wijk.
Historische bebouwingslinten vormen een aantrekkelijke vestigingplaats voor economische activiteiten, met name gelegen nabij het centrum, zoals de Spittaalstraat en de Laarstraat.
Afhankelijk van hun ontstaan en ontwikkeling heeft een aantal bebouwingslinten een grote samenhang in wandwerking, bouwmassa's, functie en bouwstijlen, anderen laten een grote diversiteit zien.
Stedenbouwkundige kenmerken
De historische bebouwingslinten hebben een duidelijke functionele en visuele relatie met de route waarlangs deze zijn ontstaan. De situering op de kavel en de bebouwingsrichting is doorgaans historisch bepaald door de ontginningswijze en verkaveling van het omringende landschap. Afhankelijk van de locatie heeft de bebouwing een aantal bouwlagen. De bebouwing heeft een stevige kap en staat gericht naar de weg. Nabij kruisingen of splitsingen van wegen staat de bebouwing gericht naar de belangrijkste weg. Diverse hoekoplossingen, zoals in het centrum, komen voornamelijk in de Deventerweg voor.
Langs oudere wegen staat de oudste bebouwing, dicht op de weg. De ruimte daartussen is geleidelijk aan opgevuld met woningen uit de periode 1880-1950. Afhankelijk van de situatie, staan deze op enige afstand van de weg of in de rooilijn en zijn al dan niet voorzien van een voortuin. Het wegbeeld is afwisselend vanwege de verschillen in (oorspronkelijke) functie, de individuele plaatsing van panden en de optredende verschillen in bouwstijl.
De doorgaande wegen, zoals de Deventerweg, boden vaak een vestigingsplaats voor de meer representatieve villa's en instituten. Het representatieve en zelfstandige karakter van deze relatief forse bebouwingsmassa's komt sterk naar voren, mede door de zorgvuldige detaillering en de statige uitstraling.
Kenmerken openbare ruimte
Kenmerkend voor de openbare ruimte is de afwisseling in het ruimtelijk beeld en het van oorsprong eenvoudige karakter van de inrichting, waarbij de continuïteit van de route duidelijk waarneembaar is.
Het groen in het straatbeeld bestaat hoofdzakelijk uit de beplanting op de privé erven. Rond de karakteristieke V-vormige splitsingen of kruisingen van wegen ontstaat soms ruimte voor extra groen op overhoeken of op de particuliere erven. De kwaliteit van de openbare ruimte wordt mede bepaald door de manier waarop particulieren omgaan met hun erf.
Kenmerken van het bebouwingsbeeld
Het bebouwingsbeeld heeft in de historische bebouwingslinten een afwisselend karakter, mede als gevolg van de verschillende stijlperiodes waarin de panden zijn ontstaan. Traditionele kenmerken van de architectuur overheersen het wegbeeld.
De verschillen in kapvorm en hoogte dragen in belangrijke mate bij aan de individualiteit van de panden en de afwisseling in het bebouwingsbeeld. Het gebruik van aardkleuren voor de hoofdmaterialen en een lichte kleur voor de kozijnen en lijsten overheerst. Deze overeenkomsten verzachten de verschillen tussen de verschillende panden. De meer planmatig aangelegde bebouwingslinten, die in een kortere periode zijn ontstaan, tonen een grotere samenhang in massa, stijl, dakvorm en kaprichting.
2a Deventerweg
De Deventerweg is de weg van Zutphen naar Deventer en start bij de Coehoornsingel. De bebouwing bestaat uit een afwisseling van aaneengesloten bebouwing, vrijstaande woningen en rijwoningen. De woningen hebben een ruime voortuin, die is afgescheiden door een hekwerk of een lage gemetselde muur. De woningen staan veelal in een lijn, waarbij geringe sprongen van de verschillende bouwblokken voorkomen.
De bebouwing bestaat uit drie tot vier bouwlagen met een kap, waarbij accenten op de hoeken voorkomen door het toepassen van een torenelement of het draaien van de nok.
Het straatprofiel is ruim opgezet door het aan beide zijden toepassen van voortuinen, trottoirs, ventwegen, parkeerstroken, groenstroken en fietsstroken. Aan de openbare ruimte is veel zorg besteed. Dit sluit aan op de verzorgde voortuinen van de woningen.
De bebouwing bestaat uit blokken en aaneengesloten herenhuizen met souterrain en villa's. Deze waardevolle straatwanden hebben een sterke verticale geleding (hoofdmassa's en gevelopeningen), waarbij horizontale accenten zijn toegepast in de vorm van kroonlijsten, speklagen, plinten en cordonlijsten. Het materiaalgebruik van de gevels bestaat uit (rijk) geornamenteerde metselwerkgevels in combinatie met fraaie kappen. De daken zijn afgedekt met keramische pannen in rode of antraciet kleur. Diverse kleine elementen zijn op de dakvlakken aanwezig, zoals dakkapellen, hoektorentjes, balkons, serres en veranda's.
2b Weg naar Laren
De Weg naar Laren start vanaf de Leeuweriklaan en gaat over op de Voorsterallee. De bebouwing bestaat uit aaneengesloten bebouwing, afgewisseld met een aantal kleine stroken van maximaal 4 woningen. De woningen zijn opgebouwd uit twee tot drie bouwlagen, afgedekt met een kap. Projectmatig ontworpen bouwblokken komen naast de aaneengesloten, meer individuele woningbouw voor.
De openbare ruimte wordt bepaald door de gebakken klinkers van de bestrating, de betontegels trottoirs en de smalle voortuinen. Hierdoor krijgt het geheel een relatief steenachtig karakter.
Delen van de bebouwing sluit naadloos op de achtergelegen wijk, het Deventerwegkwartier met een tuindorp-karakter. De overige bebouwing is op te splitsen in de individuele woningbouw en de projectmatig ontworpen woningen.
Hierdoor komen diverse stijlkenmerken naast elkaar voor. De bebouwing heeft een smalle parellering en met verticale raamopeningen, waardoor een verticaal karakter van de panden ontstaat. Dit wordt ondersteund door de kleine dwarskappen die elk pand accentueren.
De gevels bestaan uit rood metselwerk, waarbij de kappen zijn afgedekt met rode of antraciet pannen. De beëindiging van de daken wordt gevormd door brede omtimmerde goten, die een zorgvuldige detaillering hebben. De houten kozijnen hebben een eigen identiteit door de profilering, de kleurstelling en het toepassen van luiken.
2c De Voorsterallee
De Voorsterallee ligt in het verlengde van de Weg naar Laren en eindigt in de Kapperallee, op de grens van de gemeente. De bebouwing bestaat uit korte stroken van maximaal 8 woningen en vrijstaande of twee onder een kap woningen. De woningen bestaan uit één of twee bouwlagen met een kap evenwijdig aan de straat. De woningen zijn voorzien van een voortuin.
Het straatprofiel wordt bepaald door een rijbaan met fietsstroken, een groenstrook en een trottoir. Door de plaatsing van de woningen achter de rooilijn en de lage bebouwing, geeft de Voorsterallee een weidse en ruime indruk.
Delen van de bebouwing valt in de woonwijk 'de Voorsterallee' met de kenmerken van de bouwblokken in traditionele blokverkaveling. De overige bebouwing heeft een per bouwblok een eigen karakter door de verschillen in bouwtijd, -stijl en de daarbij horende kenmerken.
Het gekozen materiaal voor de gevels is rode bakstenen, waarbij de daken zijn afgedekt in rode of antraciet pannen. Enkele kleine accenten zijn aanwezig in het metselwerk, zoals speklagen, banden e.d. Op de daken zijn kleine dakkapellen toegepast, die per bouwblok een identieke vormgeving hebben. De houten kozijnen zijn veelal in een lichte kleur geschilderd, waarbij de draaiende delen in een donkere kleur zijn geschilderd.
2d Laarstraat
De Laarstraat start op de Boompjeswal en gaat bij de Berkel over in de Warnsveldseweg. De bebouwing staat in de rooilijn en heeft geen voortuin. De bebouwing bestaat uit één tot drie bouwlagen, waarbij de panden op een smal perceel zijn gebouwd. Samen met de verticale raamopeningen benadrukt dit het verticale karakter van de straatwand.
De openbare ruimte wordt bepaald door de weg met fietsstroken en rode voetpaden. Groenvoorzieningen komen op enkele plaatsen voor in de vorm van een enkele boom of een haag.
De panden hebben ieder een eigen karakter en identiteit door de vormentaal, de hoogte, de kapvorm, de materialisering en de kleurstellingen. De gevels bestaan uit rood metselwerk of stucwerk in een lichte tint. Hierbij zijn diverse ornamenteringen toegepast door de speklagen, de rollagen de natuursteen vensterbanken e.d. De houten kozijnen dragen in dit beeld bij door de diverse raamindelingen, de profilering en de detaillering en kleurstelling. De daken zijn afgedekt met pannen. De vormgeving daarvan is op het karakter van het pand afgestemd.
2e Warnsveldseweg
De Warnsveldseweg is de uitvalsweg van Zutphen naar Warnsveld en ligt in het verlengde van de Laarstraat. De bebouwing bestaat uit aaneengesloten woningen en strokenbebouwing, opgebouwd uit één tot twee bouwlagen, afgedekt met een kap.
Het straatprofiel is ruim opgezet door het toepassen van fietsstroken en trottoirs aan beide zijden van de straat. De groenvoorzieningen worden voornamelijk bepaald door het privé-groen van de bewoners.
De aaneengesloten en vrijstaande woningen hebben ieder een eigen karakter, door de diversiteit van de panden. Dit is onder meer zichtbaar in de kapvorm, de stijlkenmerken, de detaillering, de materialisering en het kleurgebruik. De gevels zijn opgetrokken in metselwerk in diverse kleuren en op enkele plaatsen geschilderd. Kozijnen, boeiboorden en overige betimmeringen zijn in hout uitgevoerd en veelal in een lichte kleur geschilderd. Draaiende delen zijn gebeitst of donker geschilderd. De daken zijn afgedekt met rode of antraciet pannen en voorzien van dakramen en dakkapellen.
De planmatig ontworpen bouwblokken vallen in de achterliggende woonwijken van de Schildersbuurt en hebben ook dezelfde kenmerken. Dit zijn de tuindorpen en de woonblokken in traditionele blokverkaveling.
2f Spittaalstraat
De Spittaalstraat start in het centrum en gaat bij het water over in de Emmerikseweg. Het straatbeeld wordt gekenmerkt door aangesloten bebouwing in twee tot drie lagen, in diverse stijlen. De perceelbreedte is smal en elk pand heeft een eigen identiteit. Door de kleurstellingen, de verticale ramen, de geringe afwijkingen in hoogte van de goten en een kleine kleurafwijkingen van de gevels, ontstaat een afwisselend, maar samenhangend beeld.
Het straatprofiel is smal, een smalle straat met aan beide zijden een trottoir. De panden hebben geen voortuin, dit draagt bij tot het steenachtige karakter van deze straat.
De bebouwing stamt uit diverse tijdsperioden, elk pand is met zorg ontworpen en gedetailleerd. De kleur- en materiaalkeuze is per pand bepaald. Gevels zijn gemetseld, gestuukt of geschilderd, daken hebben een eigen richting en worden allen met pannen afgedekt. Kleine toevoegingen, zoals dakramen en dakkapellen, zijn aanwezig. De goten zijn geprofileerd, evenals de kozijnen en de boeiboorden. De kleurstelling van het houtwerk en de kozijnen is veelal licht, waarbij de draaiende delen donker zijn uitgevoerd.
2g Emmerikseweg
De Emmerikseweg ligt in het verlengde van de Spittaalstraat en loopt richting het zuiden van Zutphen. Het noordelijk deel van de Emmerikseweg bestaat uit typische lintbebouwing, waarbij aaneengesloten en vrijstaande bebouwing in diverse stijlen naast en tegen elkaar is geplaatst. Dit is in contrast met het zuidelijk deel, de bebouwing wordt bepaald door de woonwijken Staatsliedenkwartier en Helbergen. Deze planmatig opgezette woonwijken in traditionele blokverkaveling, zijn tot aan de Emmerikseweg doorgezet.
Het straatprofiel is ruim opgezet, door de fietsstroken en de aanwezigheid van trottoirs en parkeervakken aan beide zijden. De woningen hebben kleine voortuinen, wat het straatbeeld een ietwat groen karakter geeft.
2h De Hoven
De historische dorpslinten in de Hoven, bestaan uit de Weg naar Voorst, Achterhove, de Kanonsdijk en de tussengelegen straten. De bebouwing bestaat uit vrijstaande, geschakelde of twee onder een kap woningen. Deze woningen zijn opgebouwd uit een of twee bouwlagen met een duidelijke kap, waarvan de nok veelal evenwijdig aan de weg is gericht. De panden volgen de straat door hun situering en de oriëntatie van de entrees op de straat. Hierdoor staan de panden in een (gebogen) lijn, waarbij enkele sprongen aanwezig zijn.
De Weg naar Voorst heeft een duidelijke functie als doorgaande route, en is ook zo ingericht: een geasfalteerde weg, gescheiden van de fietsstroken en trottoirs. De Kanonsdijk is tevens een doorgaande route met een geasfalteerde rijbaan en een lager gelegen beklinkerde ventweg. De overige straten hebben een smaller profiel, met een beklinkerde rijbaan en een smal trottoir.
De bebouwing bestaat uit diverse panden, gebouwd in verschillende tijden, waardoor elk pand een eigen identiteit heeft.
Afhankelijk van de bouwstijl zijn ornamenten in de vorm van sluitstenen, rollagen, plinten en speklagen in het metselwerk aanwezig. De houten kozijnen zijn opgedeeld, op enkele plaatsen d.m.v. roeden. De kozijnen en het overige houtwerk zijn voornamelijk licht geschilderd, waarbij de draaiende delen donker zijn uitgevoerd. De forse daken zijn afgedekt met oranje of antraciet pannen, waarbij de goot is omtimmerd waarbij eventueel gebruik is gemaakt van profileringen en gootklossen. Op de daken komen veelvuldig dakkapellen en dakramen voor, die over het algemeen aansluiten op de stijl van de woning. Enkele accenten in de dakvormen, komen voor door het toepassen van een dwarskap in een zadeldak.
Karakteristiek zijn de voormalige boerderijen die veelvuldig direct aan de straat zijn gelegen.
Aanwezige dynamiek
Langs historische bebouwingslinten is meestal sprake van een matige dynamiek. Het gaat daarbij om functieverandering van panden zoals verwinkeling en verzakelijking, om schaal vergroting en verdichting van de bebouwing. Ook de behoefte aan presentatie van bedrijven en faciliteiten voor bezoekers en bedienend verkeer zijn aanleiding om veranderingen aan gebouwen, op erven of op de openbare weg aan te brengen. Deze veranderingen doen zich geleidelijk en incidenteel voor, maar kunnen op den duur tot ingrijpende en onbedoelde verandering van het bebouwingsbeeld leiden.
