Nadere beschrijving dorpskernen

Aalst

Het nog herkenbare, karakteristieke dorpsbeeld van Aalst wordt bepaald door de dijk, de wetering en het oudste deel van het dorp tussen de Dorpsstraat en de Donkerstraat. Karakteristiek daarin zijn de terpen en woerden, ophogingen om de bebouwing te beschermen tegen hoog water. De wetering, de bekading en de doorgang van de wetering door de dijk is zeer karakteristiek voor het dorp. Het ruimtelijk beeld van het centrum is zeer afwisselend en aantrekkelijk. De straten van het centrum zijn smal, met kleine vriendelijk ogende huizen en smalle voortuinen. De nieuwe uitbreidingen, aan de oostzijde van de oude kern, hebben een dorps karakter met vrijstaande en twee-onder-een kap-woningen uit verschillende periodes.

Brakel

Brakel is van oorsprong een terp-esdorp. Kenmerkend voor het dorp zijn de verhoogde woonerven of woerden uit de tijd van voor de bedijking. Het dorp heeft een onregelmatige structuur bestaande uit een stelsel van brinken en verspreide bebouwing. Later kreeg het tevens het karakter van een dijkdorp met langgerekte bebouwing aan weerszijden van de dijk. In het oosten van het dorp bevindt zich een parkachtig gebied met de ruïne van kasteel Brakel, het poortgebouw, het Huis Brakel en de kerk.De nieuwe uitbreidingen van Brakel bestaan uit een wijk met eenvormige rijtjeswoningen uit de jaren ‘50/’60 van de twintigste eeuw aan de zuidzijde van het dorp en een wijk met vrijstaande gevarieerde woningen met een meer dorps karakter.

Bruchem

Bruchem is ontstaan op een stroomrug van de Rijn. De Dorpsstraat vormt het oudste deel; de Peperstraat en de Molenstraat waren de uitvalswegen waar vaak, op terpen, boerderijen gevestigd waren. Vooral aan de Peperstraat geven deze grote, oude boerderijen op terpen, met boomgaarden, ook nu nog een karakteristiek beeld. Samen met de groene ruime percelen geven de boerderijen het lint een rustiek, typisch dorpskarakter. Het dorpscentrum is erg sfeervol met het karakteristieke witte kerkje, het landgoed Groenhoven en de dorpsschool, alle in een groene omgeving. De meeste bebouwing is op enige afstand van elkaar en van de openbare weg gesitueerd, waardoor vrijwel heel Bruchem een groene uitstraling heeft. De woningen staan wisselend geordend op de kavel, niet allemaal op gelijke afstand van de weg en niet in dezelfde rooilijn. Naarmate men verder uit de oude kern verwijderd is, komen meer twee-onder-één-kap- woningen voor. Aan de rand van de bebouwde kom, langs de Hoogveldweg en de Burge, ligt een cluster van oude woningen met dezelfde hoofdopzet en in dezelfde architectuur. Het cluster is waardevol doordat de karakteristieken van de woningen goed bewaard zijn gebleven. Bruchem heeft twee uitbreidingswijken. De zuidelijke uitbreiding, de Vogelbuurt, is met zijn eenvormige rijtjeswoningen kenmerkend voor de jaren ’60 van de twintigste eeuw. De Annekeshof, aan de zuidwest zijde heeft het wat dorpse karakter van wijken uit de jaren ’70 en ’80.

Delwijnen

Delwijnen ligt op een uitloper van de Bruchemse stroomrug die van Bruchem via Kerkwijk en Delwijnen richting Aalst loopt. Aan de westzijde van het dorp bij de aansluiting op de Maas-Waalweg ligt tevens het begin van de Drielsche Wetering en Eendenkade, een gebied met belangrijk natuurwaarden. Het dorp met haar slingerende wegenpatroon is ruim opgezet en heeft een rustiek en groen karakter. Het karakteristieke deel van de dorpskern is gevormd bij de vluchtheuvel en de kenmerkende Del aan weerszijden van de Delwijnsestraat. Verder bestaat de bebouwing voornamelijk uit karakteristieke lintbebouwing aan oude wegen. Tussen de oude boerderijen zijn enkele nieuwbouwwoningen opgenomen. Een apart element vormt De Eng, een doodlopende straat waaraan op kleine schaal planmatige woningbouw is ontwikkeld middels vrijstaande en twee-onder-één-kap-woningen aan de noordzijde. Door de oriëntatie van de bebouwing op het landschappelijke kavelpatroon, staan de woningen sterk gedraaid ten opzichte van de straat.
Aan de Delwijnsestraat en tussen de Delwijnsestraat en de Heuvelstraat zijn kassencomplexen aanwezig, deze passen niet in het kleinschalige karakter van het dorp. In Delwijnen dragen elementen als de Del, de bosschages aan de westzijde van het dorp, maar ook de omliggende glastuinbouw, extra bij aan de herkenbaarheid van het rustieke en besloten dorpskarakter.

Gameren

Het historische karakter van de oude kern van Gameren is in belangrijke mate bewaard en herkenbaar gebleven. De oudste bebouwing concentreerde zich op de oeverwal, die zich globaal beschouwd uitstrekte langs de Nieuwstraat-Ridderstraat-Ouwelsestraat. De Grote Del met de daaromheen gelegen bebouwing en gedeelten van de Ridderstraat, Waaldijk en Beemstraat met de daaraan staande bebouwing zijn aangewezen als gemeentelijk beschermd dorpsgezicht. De oude kern heeft nog een zeer aantrekkelijke dorpse sfeer dankzij de relatief open structuur met daarbinnen vele historische dorpspanden, waaronder fabrikantenvilla’s, boerderijen, dijkwoningen, een school en een kerk.
De Waalbandijk heeft een gevarieerd bebouwingsbeeld, de panden vertonen onderling grote verschillen in grootte, kapvorm en nokrichting. Ook de Beemstraat heeft haar historische karakter nog grotendeels weten te behouden. Aan deze straat zijn diverse waardevolle panden te vinden, waaronder enkele voormalige boerderijen. Het verzorgingshuis aan de Ridderstraat valt op door het grootschalige karakter van het gebouw. Nieuwe ontwikkelingen ten zuiden van de Ridderstraat zoals de woningbouwlocatie De Heuven en het bedrijventerrein aan de Middelkampseweg wijken af van de lintvormige structuur die het dorp van oudsher bepaald heeft.

Kerkwijk

Een groot deel van Kerkwijk bestaat uit karakteristieke bebouwing aan historische wegen. In de omgeving van de kerk bevindt zich een concentratie van bebouwing, de overige bebouwing bestaat voornamelijk uit lint–bebouwing. Het dorp is ruim opgezet, er zijn veel fruitboomgaarden tussen de bebouwing opgenomen, vooral aan de Achterstraat. Hierdoor is de overgang naar het omringende open polderlandschap heel geleidelijk. Bij de genoemde clusters van bebouwing en korte bebouwingslintjes zijn vrijwel alle panden vrijstaand zijn gebleven. De oudere bebouwing is hierbij in enkele gevallen aangevuld met meer recente panden.
Elementen in Kerkwijk als de vluchtheuvel en de griend dragen extra bij aan de herkenbaarheid van het groene en rustieke dorpskarakter. Door het duidelijke open karakter en vaak nog goede doorzichten naar het omliggende landschap, is de verweving met het omliggende polderlandschap sterk.

Nederhemert-Noord

Nederhemert-Noord is te typeren als een es- en een dijkdorp. De bebouwing bevindt zich voornamelijk langs de Molenstraat. Deze straat is dan ook de hoofdas van het dorp. Hier zijn de oude boerderijen nog een verwijzing naar het agrarische karakter van het dorp. Het straatbeeld is nu heel divers, de ruimtes tussen de boerderijen zijn opgevuld met woningen en bedrijfjes van verschillende aard. De molen en haven bij de rivier is een beeldbepalende plek die samen met de bebouwing langs de dijk en de doorzichten over de weides heen naar de rest van het dorp het karakter van dijkdorp eer aandoet.
De nieuwe uitbreidingen van Nederhemert-Noord zijn gesitueerd op de hoek van de Nederhemertsekade en de Kapelstraat met de Molenstraat. Deze uitbreidingen bestaan uit enkele straten met eenvormige twee-onder-een kap- en rijtjeswoningen uit de jaren ‘50/’60 van de vorige eeuw en enkele straten met gevarieerde vrijstaande bebouwing met een meer dorps karakter.

Nieuwaal

Nieuwaal ligt ingeklemd tussen de Waal en een glastuinbouwgebied. Het is een typisch dijkdorp met een lineaire structuur. Het dorp heeft een groen karakter door de laanbomen die de oude linten begeleiden en door de ruime percelen van de karakteristieke boerderijen. Tussen de boerderijen ligt hier en daar een weitje aan de weg. De bebouwing aan de Jacob Ekelmanstraat bestaat uit karakteristieke witgepleisterde woningen. De nieuwe uitbreidingen bestaan voornamelijk uit eenvormige bebouwing uit de jaren ‘50/’60 van de vorige eeuw.

Poederoyen

Poederoijen is een typisch dijkdorp met de Maasdijk als historische bebouwingsas. De meest vrijstaande huizen zijn divers en worden afgewisseld door enkele winkels en kleine bedrijven. De meeste gebouwen staan met de rooilijn aan de straat, die geen trottoir heeft. Tussen de huizen door is het landschap te ervaren. De kerk is een belangrijke plek in het kleine dorp. Hij wordt omgeven door hagen en bloemen. Ten noorden van de dijk zijn twee kleine woonwijken gerealiseerd met een gevarieerd dorps karakter. In de omgeving van de sluis, aan het einde van de Maasdijk, bevindt zich een kleine concentratie van boerderijen.

Zuilichem

Zuilichem is een dorp dat is opgebouwd langs de Waaldijk. De oorspronkelijke bebouwings- en wegenstructuur is in de huidige opzet deels nog te herkennen. De bebouwing aan de Waalbanddijk vormt een markant element. De molen en de kerk aan de dijk zijn beeldbepalend voor Zuilichem.
Deze kerk is door een kerkpad verbonden met de meer zuidelijk gelegen kerk. De boerderij op de hoek van de Waalbanddijk en de Molenstraat is erg karakteristiek. De nieuwe uitbreidingen bestaan uit enkele straten tussen de oude bebouwingslinten, de Nieuwstraat en de Burgemeester Hobolaan, en twee wijkjes aan de rand van het dorp. De uitbreidingen bestaan ook hier uit eenvormige rijtjeswoningen van na de oorlog en uit recentere meer gevarieerde woningen.