Bestaande situatie
Van oorsprong is Varsselder een agrarische nederzetting met een kerk en enkele woningen. De boerderijen liggen zeer verspreid en bevinden zich zelfs nu nog buiten de huidige bebouwde kom.
Varsselder bestaat uit één historisch bebouwingslint (a) met daaraan gekoppeld enkele straten met relatief jonge bebouwing. Langs de Hoofdstraat kwam van oorsprong zeer verspreide bebouwing voor, hetgeen te zien is aan de sporadische en ver van elkaar gelegen historische panden. De grote open ruimtes daartussen zijn in de loop van de tijd deels bebouwd met vrijstaande, meest naoorlogse woningen. Hoogtepunten in het lint zijn de forse kerk met pastorie in het midden van de Hoofdstraat en de molen met zalencentrum in de noordelijke bocht van deze weg. School, gymzaal, sportvelden en begraafplaats zijn alle achter de kerk gesitueerd. Winkels of andere voorzieningen ontbreken in Varsselder. De panden zijn alle door voortuinen van de openbare ruimte gescheiden, waarbij de rooilijn plaatselijk wel sterk verspringt. De gebouwen oriënteren zich op de straat.
Kenmerkend is de geleidelijke richtingverandering in het wegbeloop. Opvallend is de aanwezigheid van de vele straatbomen, waarbij de markante bomen in de Hoofdstraat een bijzonder element toevoegen aan de karakteristiek van Varsselder. Deze maken samen met het alom vertegenwoordigde groen van de voortuinen van Varsselder een groen dorp.
De grote open ruimte rondom de molen die dienst kan doen als parkeerplaats is wel functioneel, maar toch ook zeer grootschalig.
Kenmerken bebouwingsbeeld
(14 a) Het aantrekkelijk beeld van de Hoofdstraat wordt mede bepaald door de historische panden, en de variatie in bouwtijd, grootte en dakvorm van de gebouwen.
De huizen bestaan uit één bouwlaag met kap, meest mansardedaken of zadeldaken dwars op de weg. De gevelopening zijn overwegend verticaal, waarbij de oudere gebouwen subtiel gedetailleerd zijn met plinten, dunne speklagen of versieringen boven ramen en deuren. Als materiaal worden in hoofdzaak baksteen in aardkleuren en gebakken donkere dakpannen gebruikt. Kozijnkleuren zijn vaak gebroken wit en standgroen. Een enkel pand is wit gepleisterd.
De woongebieden zijn aan beide zijden van het historisch lint gesitueerd. Ze zijn geleidelijk ontstaan, waarbij er wel een verschil te constateren is tussen de oudere en nieuwere delen. Bij de eerste (b) komen rijtjes- en twee-onder-een-kap woningen voor met een ingetogen architectuur aan rechte straten. Vanwege deze eigenschappen zijn ze nog het meest te scharen onder de projectmatige woningbouw. De twee-onder-een-kap en de vrijstaande woningen in het nieuwere gedeelte (c) hebben meer variatie, de straten zijn vaak geknikt en het beeld benadert het meest dat van de individuele woningbouw. De meeste woningen hebben een voortuin.
Aan de zuidelijke dorpsrand zijn vrijstaande en twee-onder-een-kap woningen gesitueerd met een individuele vormgeving. Deze zijn gericht op de Berghseweg en het buitengebied daarachter.
Veranderingsproces
In Varsselder is sprake van een zeer matige dynamiek. Functieveranderingen van panden zullen waarschijnlijk niet aan de orde zijn, waardoor er ook geen grootschalige aanpassingen te verwachten zijn. In Varsselder zal de huidige situatie zich in grote lijnen consolideren.
