Bestaande situatie
Varsseveld is een typisch esdorp. De kern is ontstaan rondom een open plek - een kerk midden op de brink - met daaromheen de es waar akkerbouw bedreven werd. De brink vormde het beginpunt van een uitwaaierend patroon van wegen die de kern met het ommeland verbonden. Aan de brink en langs de historische wegen bepalen in de begintijd boerderijen het beeld. Later worden hier ondermeer een gemeentehuis, winkels en woonbebouwing aan toegevoegd. Rondom het Kerkplein ontstaat een besloten schil van gevarieerde kleinschalige bebouwing met een uitloper langs de historische uitvalswegen.
Het Kerkplein kent een redelijk groene uitstraling. Verspreid op en langs het plein staan solitaire bomen. Langs het gedeelte van de uitvalswegen die behoren tot dit deelgebied, ontbreekt groen in de openbare ruimte. Alleen de Spoorstraat kent een recent aangeplante rij met leilinden.
Kenmerken van het bebouwingsbeeld
De organische groei in de historische kern is van de bebouwing afleesbaar. Historische bebouwing, de eerste 'nieuwbouw' en meer recente nieuwbouw zorgen voor de variatie. De bebouwing is overwegend kleinschalig van karakter. In de omgeving van het Kerkplein is ook een aantal meer grootschalige bebouwing aanwezig, zoals de Nederlands Hervormde kerk, het gemeentehuis maar ook modehuis Duthler. Elk gebouw kent zijn eigen uitstraling.
Rondom het Kerkplein en langs (het eerste deel van) de historische uitvalswegen staat de bebouwing dicht opeen wat een besloten sfeer met zich mee brengt. In schaal, positionering en uiterlijke verschijningsvorm vallen er overeenkomsten te ontdekken. De bebouwing is direct aan de openbare ruimte gelegen en kent een duidelijke oriëntatie richting het plein of de straat waar aan deze gelegen is. Hoekpanden hebben een tweezijdige oriëntatie. De bebouwingshoogte bestaat uit twee lagen, waarvan de begane grondlaag relatief hoog is. De panden kennen een zelfde breedte en hebben dikwijls een afgeplat tentdak.
De meer historische bebouwing kent een zadeldak met dikwijls een wolfseind. De gevels hebben een verticale geleding en zijn relatief gesloten. Het gebruik van overwegend aarden kleuren voor de hoofdmaterialen en een lichte kleur voor de kozijnen en lijsten overheerst. Op een enkel pand is stuc in een lichte kleur aangebracht. Naast de genoemde overeenkomsten heeft elk pand een individueel karakter en een eigen uitstraling. De panden zijn iets van elkaar gelegen, verspringen dikwijls iets ten opzichte van de voorgevelrooilijn en kennen een eigen detaillering.
Veranderingsproces
Het kleinschalige besloten karakter van het historische dorpsgebied is tot op heden herkenbaar. Toch is de beslotenheid en kleinschaligheid op een enkele plek aan het vervagen. Door sloop van bebouwing en het achterwege laten van nieuwbouw zijn er gaten in de verdichting ontstaan. Een voorbeeld vormt de onbebouwde plek waar ooit hotel-restaurant 'de Kroon' heeft gestaan. Maar ook 'nieuwbouw' die qua maat en schaal de historische bebouwing overstijgt doet afbreuk aan het oorspronkelijke kleinschalige karakter. Een voorbeeld vormt de bebouwing op de hoek van het Kerkplein met de Doetinchemseweg. Dikwijls wijkt deze bebouwing in kleurgebruik en detaillering ook af.
Het Kerkplein vormt het commerciële centrum van Varsseveld. Winkels, horecagelegenheden en terrassen zorgen er voor een levendig karakter. Anderzijds hebben deze commerciële functies niet altijd een even goede invloed op de oorspronkelijke bebouwingskarakteristieken. De karakteristieken zijn op een aantal plekken minder zichtbaar aanwezig of geheel verdwenen door toevoegingen als luifels, reclames, het vervangen van de gevel op de begane grond door een meer open pui of het doortrekken van een winkelpui over twee panden.
