3.2.1 Ruimtelijke hoofdstructuur van de gemeente als geheel
Ruimtelijke hoofdstructuur van de gemeente als geheel
Opbouw van het landschap
Het landschap is sterk bepalend voor het beeld van de gemeente Oude IJsselstreek. Er is sprake van diversiteit in de aanwezige landschapstypen, met name met verschillen in openheid en beslotenheid en het wel of niet aanwezig zijn van reliëf. Bij de Oude IJssel is het glooiend rivierenlandschap van rivierduinen en oeverwallen te vinden. Er komen terrasvlaktes met oude geulen, terrasruggen en stuifduinen voor. Het gebied is vooral in gebruik als weidegebied, waardoor het ruimtelijk beeld open is. De bebouwing staat verspreid op oude terrasruggen. Terborg, Silvolde, Varsselder en Megchelen zijn ontstaan op brede terrasruggen, de oeverwallen. Het patroon van wegen en verkaveling is bochtig. Verspreid komen landschapselementen in de vorm van houtopstandjes voor.
Het broek- en heideontginningenlandschap is een open en vlak landschap, evenals het kommenlandschap. In de gemeente Oude IJsselstreek komt het broek- en heideontginningenlandschap voornamelijk voor ten noorden van Silvolde, ten noorden van Varsseveld, in de omgeving van de Azewijnsweg, rondom Etten en Breedenbroek, in de laagste delen van het dekzandgebied. Het zijn van oudsher de meest natte gebieden, te nat voor de aanleg van bouwland en vroeger slechts in gebruik als hooiland.
Door verbeterende ontwaterings- en bemestingstechnieken werd ontginning pas mogelijk. De verkaveling is relatief rationeel. De gronden zijn in gebruik als grasland en deels als bouwland. Bebouwing ligt verspreid in het gebied langs rechte wegen.
Het kommenlandschap, bestaande uit grasland, komt in het meest westelijke, lage gedeelte van de gemeente voor. Het gebied heeft een open en grootschalig ruimtelijk beeld door de lange rechte wegen en het ontbreken van kavelscheidende beplantingen. Bebouwing komt nog steeds relatief weinig voor en staat verspreid langs wegen.
Naast de open en vlakke landschappen kent de gemeente Oude IJsselstreek het besloten kampenlandschap ten noorden en noordwesten van Breedenbroek, bij Heelweg-west en Heelweg-oost, ten zuiden van Varsseveld en te oosten van Megchelen. Kampen zijn van oorsprong eenmansessen gelegen op de hogere delen van het dekzandgebied omzoomd door houtwallen. De essen waren in gebruik als bouwland, terwijl de omliggende lager gelegen gebieden diende als weidegrond. Het landschap bestaat uit een aaneenschakeling van fijnmazige blokvormige ruimtes, van elkaar gescheiden door kronkelende wegen en waterlopen. Door de aanwezigheid van verspreide bosjes, houtwallen, erf- en wegbeplanting is er sprake van een besloten karakter. De bebouwing komt verspreid of in groepjes in het landschap voor.
Speciale aandacht gebied wordt gekenmerkt door de aanwezigheid verdient het kampenlandschap ten zuiden van Varsseveld. Dit van een ongekende hoeveelheid kleine dekzandkopjes, ook wel 'Varsseveldse Kopjes' genoemd. Een ander opvallend object in het landschap is de hoger gelegen Halse rug in het noorden van de gemeente.
De gemeente telt een viertal landgoederen: ten zuiden van Terborg ligt landgoed Huize Wisch, aan de oostzijde van Westendorp landgoed 'Tandem', vlakbij Sinderen landgoed 'Wissink' en ten noordoosten van Megchelen ligt het landgoed Huize Landfort. Het landgoederenlandschap wordt gekenmerkt door een grote ruimtelijke afwisseling. Verschillende beplantingselementen wisselen elkaar af, evenals meer open en meer gesloten gedeelten. Naast de landgoederen komen er verspreid over de gemeente bosgebieden voor. In deze gebieden komt weinig tot geen bebouwing voor.
Hoofdstructuur
Het landschap wordt doorsneden door wegen, spoorlijnen en waterlopen. De oudste routes worden gevormd door twee oost-west gesitueerde handelswegen. In de late Middeleeuwen maakte handelsverkeer naar Duitsland gebruik van een route aan de noordzijde van de Oude IJssel. Een andere belangrijke handelsroute, de Hessenweg genoemd, lag aan de noordzijde van de gemeente op de Halse rug.
In de 19e eeuw worden de kernen onderling verbonden via tramlijnen en 'straatwegen', zoals de straatweg van Varsseveld via Westendorp naar Doetinchem, de straatweg van Varsseveld via Terborg, Etten en Zeddam richting Zevenaar en de straatweg van Terborg via Silvolde en Ulft naar Gendringen. Varsseveld wordt een stervormig knooppunt van wegen naar de kernen in de omgeving.
De Oude IJssel en de Slinge zijn vanaf de late Middeleeuwen als waterweg in gebruik. Door verzanding zijn de rivieren niet altijd even goed bevaarbaar geweest. De Oude IJssel wordt verschillende keren gekanaliseerd. In de 19e eeuw wordt dit op structurele wijze aangepakt. Ook de Slinge wordt grotendeels gekanaliseerd.
Aan het historische netwerk van wegen en waterlopen zijn structuren toegevoegd die deels het historische netwerk vervangen maar ook een aanvulling vormen. In 1885 wordt de spoorlijn Zevenaar - Winterswijk geopend. Terborg en Varsseveld krijgen een station. Ook Sinderen is een tijd met de trein bereikbaar door de aanleg van de spoorlijn Dinxperlo - Varsseveld. Begin jaren '80 wordt de rijksweg A 18 van Doetinchem doorgetrokken tot aan Varsseveld. Bij Varsseveld gaat deze over in de Twente - Route. Eind jaren tachtig is de Slingerparallel (N317) aangelegd, deze weg breekt met de hoofdstructuur; zij slingert door de IJsselvallei door lager gelegen en natte gebieden.
Cultuurhistorie
De gemeente Oude IJsselstreek heeft een rijke cultuurhistorie. In de oude dorpskernen is het agrarisch verleden nog voelbaar. Ook in het buitengebied treft men nog boerderijen aan die op een oorspronkelijke wijze zijn gesitueerd. Verder komen er groengebieden voor met een grote cultuurhistorische waarde, zoals oude begraafplaatsen, oude parken en landgoederen.
Langs de Oude IJssel komen van oudsher veel bedrijvigheid voor, die te maken heeft met de verwerking van ijzer en ijzererts. In de 19de eeuw veranderden de meeste dorpen langs de Oude IJssel in echte industriedorpen. Industrieel historisch erfgoed is aanwezig in de vorm van een aantal metaalbedrijven met architectonisch bijzondere bedrijfsgebouwen, zoals het complex De Hutten in Ulft.
Dorpen
De kleine kernen van de gemeente Oude IJsselstreek hebben een agrarische oorsprong, met daaraan verwante bedrijvigheid gekoppeld. Dit is duidelijk te zien aan de opbouw van de dorpen. De woongebieden zijn op hoger gelegen gronden rondom de kerk gesitueerd. Langs de oude wegen die vanuit de kern naar het buitengebied gaan zijn gebouwen met verschillende functies geplaatst, zoals scholen, winkels, een doktershuis en de boerderijen. In de loop van deze eeuw zijn de kleine dorpen langzaam uitgebreid.
Een blik op de toekomst
De ruimtelijke ontwikkeling van de gemeente Oude IJsselstreek staat niet stil. De gemeente heeft in 2005 in de beleidsnota "Op weg naar 2020" haar ambities m.b.t. de nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen vastgelegd. Voor het buitengebied wordt in samenwerking met buurgemeenten een landschapsontwikkelingsplan opgesteld.
