1 Historisch gegroeide kernen en linten

De historische gebieden en linten van de zeven kernen die de gemeente Lingewaard kent zijn overwegend ontstaan op de hogere gelegen stroomrugontginningen. De kernen kennen in hun structuur en historische ontwikkeling veel verschillen en hebben daardoor ieder afzonderlijk een eigen karakter, variërend van de aaneengesloten bebouwing langs de Langestraat in Huissen tot de afwisseling tussen kleine huizenclusters, buiten- plaatsen en grootschalige nieuwbouw in Bemmel. Vaak lagen de oudste kernen van de dorpen zoals we ze nu kennen, in de 19e eeuw tegen de voet van de dijk. Door de verwoesting van veel panden tijdens de Tweede Wereldoorlog bestaan de centra en de historische bebouwingslinten in de gemeente Lingewaard nu voor een groot deel uit naoorlogse bouw. Maar desondanks zijn het aantrekkelijke historische dorps- en stadsgebieden, waar wederopbouwarchitectuur wordt afgewisseld met oudere bebouwing. Bijzonder voor de kernen in Lingewaard is daarnaast de relatie met de dijken langs de Waal, Pannerdensch kanaal of Nederrijn. De historische linten zijn ontstaan op de oeverwallen langs uitvalswegen vanuit de kernen en later grotendeels opgenomen in nieuwe wijken. De oorspronkelijke samenhang in het wegennet is vaak nog goed herkenbaar en de meeste linten vormen nog steeds belangrijke schakels in het wegennetwerk. Door de veelal geleidelijke perceelsgewijze groei en verdichting heeft de bebouwing een gevarieerd karakter. Oorspronkelijke agrarische bebouwing wordt nu afgewisseld met later toegevoegde bebouwing met verschillende functies; naast wonen komen ook functies voor als detailhandel en maatschappelijke voorzieningen. De linten onderscheiden zich daarmee van de latere planmatige ontwikkelde gebieden.

Huissen

Huissen, gelegen aan de Nederrijn, is de grootste plaats in de gemeente. De historische binnenstad heeft een herkenbare vorm en, door de stedelijke structuur met smalle straatjes en aangeslo­ten bebouwing, een eigen onderscheidend karakter. Bijzonder is dat het stratenpatroon nog uit de middeleeuwen dateert. De bin­nenstad wordt begrensd door de rijndijk, genaamd Stadsdam, en de voormalige stadsgracht die nu wordt gevormd door Stadswal, Achter de gracht en Kloosterlaan. De Stadsdam aan de oostzijde verbindt de stad met de dijk en de uiterwaarden. De structuur wordt verder bepaald door de Langestraat, Markt en Vierakkerstraat. De kerk, het convent en het Dominicanenklooster op het voormalige Burchtterrein zijn de belangrijkste solitaire complexen. Rondom het klooster is nog een deel van de voormalige gracht herkenbaar. In de binnenstad zijn veel winkels te vinden met historische gevels waar­ onder een aantal uit de 16e en 17e eeuw. Ten gevolge van bombar­dementen tijdens WO II is het aantal historische gebouwen echter gering. Na de Tweede Wereldoorlog verdween ook het laatste stuk stadsmuur langs de Walstraat, nadat in 1801 al de muur aan de rivierzijde was geslecht. De eerste uitbreidingen dateren van de jaren ‘30/40 en zijn gesitueerd aan de westzijde van de historische kern. De historische linten die vanuit de historische kern liepen en later in de uitbreidingen van de kern van Huissen zijn opgenomen zijn o.a. de Loostraat, Karstraat, Wijkstraat, Huismanstraat en Stadswal.

Bemmel

Bemmel is ontstaan aan de voet van de Waaldijk bij de Nederlands Hervomde kerk aan de Oude Kerkhof en Molenwei. De kerk stamt uit de 12e eeuw. De overige bebouwing bestond voornamelijk uit agrarische bebouwing afgewisseld met woonbebouwing. In de jaren ’70 werd het centrum verplaatst naar de kruising Loostraat / Dorpsstraat. Ondanks het feit dat Bemmel na de Tweede Wereld­oorlog is uitgegroeid tot een dorp van forse afmetingen is het his­torische karakter van de oorspronkelijke kern in belangrijke mate bewaard gebleven en gewaardeerd als waardevol dorpsgezicht. De open, informele, kleinschalige en gevarieerde structuur met historische panden zoals de kerk, pastorie, school en (voormalige) boerderijen, herbergen, veerhuis en dijkwoningen zorgen voor een aantrekkelijk dorpse sfeer. Evenals de smalle wegprofielen, de klinkerbestrating, de groene bermen en het ontbreken van trottoirs. Lage hagen als erfafscheiding ondersteunen het beeld en zorgen ervoor dat het zicht op de bebouwing en de bijbehorende erven en voortuinen vrij blijft. Karakteristiek is ook het hoogteverschil tus­sen de Waaldijk en de oude kern en het deels vrije uitzicht daarop. Kenmerkend voor het huidige Bemmel zijn de lange lintwegen die vanuit de historische kern van de dijkzone in het zuiden tot de Herc­kenrathweg in het noorden lopen en onderdeel zijn van wat nu als centrum wordt beschouwd. Langs deze lintenwegen, met name langs de Herckenrathweg zijn enkele appartementencomplexen ingepast. Het huidige centrumgebied wordt gekenmerkt door win­kelblokken met appartementen aan weerszijde van de Dorpsstraat. Verderop in de Dorpsstraat waaiert het dorpscentrum uit en wordt de bebouwing kleinschaliger. Het centrumgebied vormt hierdoor geen duidelijke eenheid. Bijzonder in Bemmel zijn de nog aanwe­zige middeleeuwse kastelen en hun omliggende tuinen en parken die zich ten noorden van de oude dorpskern bevinden, zoals Huis te Bemmel en kasteel Kinkelenburg.

Gendt

Oorspronkelijk bestond de bebouwing hier uit een aantal buurt­ schappen langs lintwegen met boerderijen en woningen. De oor­spronkelijke historische dorpskern lag rondom de Markt, nu een landelijk straatje dat uitkomt op de Waaldijk. De huidige dorpskern ligt enigszins van de dijk vandaan. De Dorpstraat en Nijmeegse­ straat vormen de twee belangrijkste historische linten die samen­ komen bij de Markt. Hierlangs bevindt zich de oudste bebouwing. In de Tweede Wereldoorlog is veel schade aangericht aan de oor­spronkelijke bebouwing. Tijdens de wederopbouw is de Dorpstraat verbreed tot een brinkachtige ruimte. De bebouwing is zorgvuldig in rooilijnen geplaatst en bestaat uit enkele of dubbele panden, in één en twee lagen met kap, waarbij woningen, winkels en dienstverlening elkaar afwisselen. Bijzonder is de laanbeplanting bestaande uit platanen. Langs de Nijmeegsestraat staan overwegend vrijstaande woningen, veelal 30er jaren stijl, op ruime percelen in wisselende rooilijnen. Plaatselijk komen grotere bouwmassa’s voor zoals een verzorgingstehuis en een voormalige gemeentekantoor.

Doornenburg

Doornenburg is het meest oostelijk gelegen. Het dorp heeft een lan­delijk karakter met een open bebouwingsbeeld. De historische lint­ wegen Pannerdenseweg, de Duisterestraat, Kerkstraat en Blauwe Hoek lopen vanuit het buitengebied de kern in. Op het kruispunt Pannerdenseweg­Kerkstraat is een dorpsplein aanwezig met een kerk. De kerk markeert het centrum en ligt samen met de pastorie en het gemeenschapshuis op een groot groen kavel. Rondom deze enclave is detailhandel en horeca aanwezig. De Kerkstraat verbindt de kern met het kasteel Doornenburg. Dit kasteel, één van de groot­ste en best bewaarde kastelen in Nederland, is een bijzonder en opvallend aanwezig element aan de noordzijde van Doornenburg. De bebouwing langs de lintenwegen is overwegend vrijstaand of half­ vrijstaand daterend uit diverse bouwperioden en op vrij grote kavels gelegen. De woningen bestaan uit één of twee bouwlagen met kap. De nokrichting is verschillend maar staat overwegend haaks op de weg. Langs de Pannerdenseweg is laanbeplanting in groene bermen aanwezig. Na de oorlog is de ruimte tussen de oude dorps­ wegen geleidelijk aan volgebouwd. De oudste dorpsuitbreiding is gelegen tussen de Rijnstraat, de Duisterestraat en de Kerkstraat.

Haalderen

Haalderen is ontstaan langs het oeverwallint tussen Gendt en Bem­mel. Het dorpscentrum heeft zich volledig gevormd langs dit lint. Ten noordoosten van het lint zijn in de jaren ‘60-90­ enkele planma­tige woongebieden ontwikkeld. Een belangrijk herkenningspunt van Haalderen is de kerk. Ook deze kerk is gelegen langs het lint, nu een doorgaande verbindingsroute die de langs de Waal gele­gen kernen met elkaar verbindt.

Angeren

Angeren is een klein dorp, gelegen tussen Doornenburg en Huis­sen. De oorspronkelijke kern is gevormd aan de Rijndijk. Hier staat de naoorlogse kerk van Angeren. Later is de ontwikkeling van het dorp verder gegaan langs de Lodderhoeksestraat en Leutsestraat. Daar omheen zijn enkele recente uitbreidingen uit verschillende tijds­ perioden gerealiseerd. Ook Angeren kende een laat­middeleeuws kasteel, namelijk het huis De Ward in de Angerense Buitenpolder. Het verviel in de 18e eeuw.

Ressen

Ressen is een klein buurtschapje of nederzetting aan de rand van de gemeente Lingewaard. De historische kern heeft een open struc­tuur met een dorpse sfeer mede door de aanwezigheid van boom­gaarden in en om de kern. De nog altijd herkenbare strakke, relatief rechte contouren van deze kern werden sterk bepaald door de aan­wezigheid van het, inmiddels afgebroken, kasteel Huis te Ressen. Ressen is gelegen in Park Lingezegen. Voor Park Lingezegen is een apart toetsingskader voor de beeldkwaliteit opgesteld.